Karşılığı Olmayan Çeki Banka Öder mi? Efsaneleri Yıkıp Gerçeği Konuşalım
Kısacık bir kâğıt, koca bir güven hikâyesi… Hadi masaya yatırıp “banka öder mi, neyi ne kadar öder?” sorusunu samimi ama net bir dille çözelim.
Sohbeti Açalım: “Bankalar çekin tamamını öder” efsanesi
Hepimizin kulağına çalınmıştır: “Çek karşılıksız çıkarsa banka öder.” Doğrusu şu: Çek, bankaya hitaben yazılmış bir ödeme emridir; asıl kaynak keşidecinin (çek sahibinin) hesabıdır. Hesapta para yoksa bankanın “sınırsız kefil” gibi davranması beklenmez. Yine de kanun, çek hamilini tamamen korumasız bırakmaz ve bankaya belli bir asgari ödeme yükümlülüğü yükler. Bu, yıllık olarak TCMB tarafından belirlenen “banka sorumluluk tutarı”dır. ([Türkiye Büyük Millet Meclisi][1])
Kökenler: Çekin mantığı ve yasal omurga
5941 sayılı Çek Kanunu, ibraz, ödeme ve “karşılıksızdır” işlemlerinin nasıl yapılacağını ayrıntılı biçimde yazar. Kanuna göre “karşılıksızdır” işlemi, bankanın hamile kanunen ödemekle yükümlü olduğu miktar dışındaki, karşılanamayan kısım için yapılır; yani banka öncelikle kendi yükümlü olduğu asgari tutarı öder, kalan bakiye karşılıksız sayılır. Ayrıca bu zorunlu ödeme tutarının her yıl Ocak ayında TCMB tarafından belirlenip Resmî Gazete’de yayımlanacağı da açıkça düzenlenmiştir. ([Türkiye Büyük Millet Meclisi][1])
Bugün: Banka neyi, ne kadar öder?
Senaryoları anlaşılırca ayıralım:
Hiç karşılık yoksa: Banka, sorumluluk tutarı kadar öder; çek “karşılıksızdır” işlemi görür. ([Türkiye Büyük Millet Meclisi][1])
Kısmi karşılık varsa: Banka, hesapta mevcut kısmi karşılığı artı sorumluluk tutarını (çek bedelini aşmamak kaydıyla) öder. Yani hamil, “kısmi ödeme + banka sorumluluğu” kombinasyonunu alır. ([Türkiye Büyük Millet Meclisi][1])
Erken ibraz/ileri tarih: Üzerindeki tarihten önce ibraz edilen ve ödenmeyen çeklerde, hukuki takip bazı şartlara bağlanır; “karşılıksızdır” işleminin yasal süre içinde yapılması kritik önemdedir. ([Türkiye Büyük Millet Meclisi][1])
Banka, zorunlu ödemeyi geciktirirse hamil lehine günlük gecikme cezası da söz konusudur; bu da kanunda açık yazar. ([Türkiye Büyük Millet Meclisi][1])
Rakam güncellemesi: 2025 itibarıyla çıpa kaç TL?
TCMB’nin 24 Ocak 2025 tarihli ve 32792 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Tebliği (Sayı: 2025/3) ile “banka sorumluluk tutarı” 12.650 TL olarak güncellendi; uygulama tarihi 31 Ocak 2025. Bu rakam, bankanın süresinde ibraz edilen her çek yaprağı için ödemekle yükümlü olduğu azami tutar anlamına gelir (çek bedeli daha düşükse elbette bedel kadar). ([Resmi Gazete][2])
Uygulamada adımlar: Hangi iz, hangi belge?
1. İbraz: Çeki kanuni süresi içinde bankaya götür. Banka, kendi yükümlülüğü kadar (ve varsa kısmi karşılıkla birlikte) ödeme yapar. ([Türkiye Büyük Millet Meclisi][1])
2. “Karşılıksızdır” işlemi: Banka, ödediği tutarı, kalan karşılıksız kısmı ve ibraz tarihini çekin arkasına işler; hamilin imzası alınır. ([Türkiye Büyük Millet Meclisi][1])
3. Belgelendirme: Kısmi ödeme yapılmışsa çekin ön–arka yüzünün onaylı fotokopisi ücretsiz verilir; bu belgeyle müracaat borçlularına başvuru/şikâyet gibi yasal yollar yürütülebilir. ([Türkiye Büyük Millet Meclisi][1])
Neden böyle? (Ve neden önemli?)
Denge: Sistem, bir yandan çeki güvenilir bir ödeme aracı tutarken, bankayı sınırsız risk almaktan korur. Yük, esasen keşidecinin sorumluluğundadır; banka yalnızca kanuni emniyet yastığı sunar. ([Türkiye Büyük Millet Meclisi][1])
Öngörülebilirlik: Tutarın TCMB tarafından her yıl güncellenmesi piyasaya net bir çıpa verir; enflasyonist dönemlerde koruma seviyesinin güncel kalması hedeflenir. ([Türkiye Büyük Millet Meclisi][1])
İş disiplini: “Karşılıksızdır” işleminin usulüne uygun yapılması; sonrasında icra/şikâyet gibi yollarda delil niteliği taşır. ([Türkiye Büyük Millet Meclisi][1])
Yarın: Dijital kontroller, anlık teyit ve daha şeffaf akış
Açık bankacılık ve gerçek zamanlı doğrulama altyapıları yaygınlaştıkça, ibraz anında anlık bakiye teyidi ve risk skorlama rutin hale gelecek. Bu, hem çekin tedavül kabiliyetini destekleyecek hem de “karşılıksız” olasılığını önceleyen daha akıllı sözleşmelerin önünü açacak. Yasal çerçeve de, TCMB’nin her yıl Ocak güncellemesi gibi mekanizmalarla zaten dinamik kalıyor. ([Türkiye Büyük Millet Meclisi][1])
Toparlayalım: Banka öder mi?
Evet—ama sadece kanunun zorunlu kıldığı kadar. Çekin tamamını değil; banka sorumluluk tutarı + varsa kısmi karşılığı öder. Geri kalanı için “karşılıksızdır” işlemi yapılır ve yol haritası belgelere bağlanır. 31 Ocak 2025’ten beri geçerli rakam: 12.650 TL (çek yaprağı başına azami). Detay, usul ve güncellemeler kanunda ve Resmî Gazete’de; çekle çalışırken bu çıpayı akılda tutmak oyunun kuralıdır. ([Türkiye Büyük Millet Meclisi][1])
[1]: https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/kanuntbmmc094/kanuntbmmc094/kanuntbmmc09405941.pdf “Microsoft Word – cilt94-kanunlar-nihai.docx”
[2]: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2025/01/20250124-4.htm?utm_source=chatgpt.com “YAPILMASINA DAİR TEBLİĞ (SAYI: 2025/3) – Resmî Gazete”